Een maand voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen deelde de befaamde econoom Geert Noels zijn prognose met de wereld. Die luidde als volgt:

Uit het feit dat de website Predictwise de kans op een overwinning van Trump op 19% inschatte besloot Noels dat Trump geen kans meer had. Maar “geen kans” wil zeggen 0%. Mijn poging om hem op de fout te wijzen bleef evenwel zonder reactie:

Het vervolg is gekend. Trump won toch en Noels kreeg ongelijk. Predictwise echter niet: volgens hen was er immers nog steeds een kans van 19% dat Trump zou winnen.

Zo gesteld is de denkfout evident en lijkt het vreemd dat een intellectueel ze kan maken. Nochtans is ze wijdverbreid. Er bestaat inderdaad een hardnekkige neiging om een kans onder de 50% “af te ronden” naar 0% (zeker niet) en boven de 50% naar 100% (zeker). Noels' denkfout is eerder de regel dan de uitzondering.

Na de verkiezingen bijvoorbeeld maakten vele analisten dezelfde fout, maar dan in de andere richting. Luister maar eens naar de bekende bijna-vlaming Derk Jan Eppink:

Wanneer een geloofwaardige bron de kans op een overwinning van Clinton inschat op 71% en ze verliest, dan was die voorspelling daarom niet fout. De kans op verlies was immers nog altijd een niet onaanzienlijke 29%. Eppink's fout is dat hij die 71% interpreteert als 100% ("sure" in zijn woorden).

Een voorspelling uitgedrukt als een kans wordt dus vaak ten onrechte geïnterpreteerd als een zekerheid, zonder dat veel mensen de fout opmerken. Het illustreert waarom kansrekening zo fascinerend is. Enerzijds lijkt het een toegankelijke, zelfs intuïtieve discipline. Anderzijds blijkt dat ons “gezond verstand” en onze vooroordelen ons voortdurend op het verkeerde been zetten. Zelfs een technische achtergrond is geen garantie om dat te vermijden, zoals blijkt uit een merkwaardig artikel van de gevierde technology guru Peter Hinssen, op de vooravond van de verkiezingen. Volgens zijn CV is Hinssen ingenieur.

Het artikel begint met wat gesnoef over Hinssen's persoonlijke relatie met de Amerikaanse whizzkid Nate Silver. Die heeft een model ontwikkeld om allerlei belangwekkende gebeurtenissen te voorspellen, van sportwedstrijden tot verkiezingen. Volgens Hinssen voorspelde Silver bij de vorige verkiezingen alles “juist” van de uitslag in alle staten tot de verkozen president. Die track record is blijkbaar een argument om hem deze keer ook blind te vertrouwen. Bij wie inzicht heeft in kansrekening branden de knipperlichten al lang, maar Hinssen besluit als volgt:

Hinssen zag Trump niet graag winnen maar de kans daarop was slechts 33% en dus was hij er gerust in. Echt?

Stel het u voor. Nate Silver steekt twee kogels in een revolver, draait eens aan de cilinder en nodigt u uit voor een spelletje Russische roulette. Speelt u zonder verpinken mee? Ik vermoed van niet. De kans dat u het loodje legt is nochtans even goed slechts 33% (2 op 6). Maar dat zou u waarschijnlijk niet geruststellen. En Hinssen evenmin.

Hinssen ging de mist in omdat zijn adoratie voor Nate Silver hem blind maakte voor de correcte interpretatie van diens voorspellingen. Die onkritische benadering van technologie typeert deze zelfverklaarde thought leader helemaal. In zijn artikels in de Tijd grossiert hij bijvoorbeeld enthousiast in allerlei technologische doemvoorspellingen. U herkent ze wellicht: artificially intelligent robots zullen binnenkort uw job overnemen en bedrijven die niet disruptive zijn gaan voor de bijl. Daarmee etaleert Hinssen vooral zijn gebrek aan inzicht in economische dynamiek. De kans is dus groot dat hij ook hier de bal misslaat. Ik zou er gerust in zijn.